kitabı buradan yükləmək olar:
MÜƏLLİFDƏN
Gördüm, koronavirus ucbatından bu yay da gəzməklərə getmək alınmayacaq, dedim, səyahətsevər dostlar üçün bir kitab bağlayım. “Yol. Səyahət yazıları” kitabına “Ölkələr və şəhərlər” silsiləsindən yazdığım foto-reportajlar, səfər təəssüratları, yol qeydləri daxildir.
Vahid Qazinın “Kuba dəftəri” kitabı fonunda əlifba və dil probleminə Güneydən baxış
Türkiyə latın əlifbasına keçəndən sonra (1920-ci illərin sonu) İranda da əlifbanı dəyişmək ciddi mübahisə mövzusu idi. Rza şahın Atatürkü təqlid etdiyi bir çox modernləşmə siyasətinin növbəti mərhələsi kimi farscanın latın əlifbasına keçməsi gözlənilirdi. İranlı aydınların bir çoxu söz qonusu olan dəyişimi kütlənin savadsızlığına çarə kimi, həm də fars dilinin gəlişməsi üçün dəstəkləyirdi.
Ancaq dəyişim baş vermədi! Başlıca səbəblərdən biri İranda yaşayan türkləri farsların içində əritmək siyasəti və əlifbanın bu məsələdə önəmli təsiri idi. Əlifba fərqi İran və Türkiyə türkləri arasında əlaqə və ünsiyyətə maneə törədəcək və bu təcridin sonucunda İran türklərində kimlik dəyişimi daha rahat olacaqdı.
Etiraf edək ki, bu siyasət o qədər də başarısız olmayıb. Başqa səbəblər də var: Güneydə öz dilində təhsil haqqından məhrumiyyət kimi. Ancaq eləcə əlifba fərqi güneylilərin nəinki Türkiyə, Quzey Azərbaycanla da ilgisini bəlli dərəcədə məhdudlaşdıra bilib. Düzdür, son illərdə media və internet bu açıdan çox yardımçı olub, ancaq yenə də bəzi sahələrdə, xüsusilə kitab və nəşriyyat sahəsində əlaqələrin azlığı göz qabağındadır.
Bədii ədəbiyyat sahəsində güneylilərin Quzeydə çıxan əsərlərlə tanışlığı (son illərdə bir az yaxşılaşsa da) çox azdır. Müasir yazarlar arasında, şairləri çıxmaq şərti ilə, güneyli oxucu kəsimi bəlkə daha çox Rafiq Tağı, Əkrəm Əylisli, Rüstəm İbrahimbəyovu tanıyır. Təəssüf ki, bu tanışlıq onların yazdıqları əsərlərdən yox, farsdilli xəbər qaynaqlarından irəli gəlir. Rəhmətlik Rafiq Tağı o zaman tanındı ki, iranlı molla onun ölümünə fitva verdi. Əkrəm Əylisli farsdilli internet saytlarında kitablarının yandırılması xəbərinin dərcindən sonra məşhurlaşdı. Rüstəm İbrahimbəyovun adı isə siyasi fəaliyyətə keçdiyi zaman çəkilməyə başladı. Başqa sözlə desək, güneylilər üçün oxuması daha rahat olan (həm dil, həm də əlifba olaraq) fars dilindəki qaynaqlar sadəcə bunların tanınmağına izin verib. Özü də aydındır ki, tərəfsiz mətləblərlə yox, mənfi xəbər təbliğatı ilə.
Əlifba fərqi özəlliklə də yazı və ədəbiyyat sahəsində güneylilərin fars dilindən asılılığını çoxaltmaqdadır. Bu üzdən Quzeydə mövcud olan ədəbi yaradıcılıqdan, yazarların nələrdən etgiləndiyindən, gündəmdə olan janrlardan güneylilərin bəlli dərəcədə bilgisizliyi var. Bu isə bir yandan kütlə arasında dilimizin zənginliyi barədə şübhələrə yol açır, digər yandan güneyli oxucuları həmən əsərlərdən məhrum edir.
Vahid Qazinin “Çamayra. Kuba dəftəri” əsəri də onlardan biridir.
Quzeydə kitab və yazarlıq mövzusunda məsələ sadəcə tanımamaqla bitmir. Ortada mənfi baxış da olur bəzən. Olubdu, Quzeyin bəzi dirnaqarası xalq artistləri, vəzifəli adamları, aktivistləri Avropaya yolları düşəndə yazdıqları “şah əsərlər”ini də hərdən sovqat gətirirlər. İsrarla imza atıb pay verdikləri o yağlı-boyalı kitabları vərəqləmək belə mümkün deyil. Adı xatirə olan, yaltaqlıq dolu o kitabları kitab rəfində “Dəli Kür”ün, Mirzə Cəlilin kitablarının yanına necə qoymaq olar?! Düşünün, belə bir baxışda olarkən “Çamayra. Kuba dəftəri” kitabına rast gəlibsən! Balaca, nazik bir kitab. İlk baxışda “Kuba” adı bəzi gənc şairlərimizin sərbəst şeir kitablarındakı xarici, xüsusilə latın amerikalı adlara olan maraqlarını xatırlatdı. O şeir kitabları ki, yazar özünü qlobal əsrin şairi sayır, həm də Güney Amerikanın yazarlarındən ilham aldığını göstərməyə çalışır.
Kitabın üz qabığındakı tikanlı tellər mənə 1989-cu ilin 31 dekabrını, Araz sərhədində qırılan o məftilləri xatırlatdı. Vahid Qazi ilə az-çox tanışlığım olmasaydı, deyərdim, milli duyğulu bir şairin kitabıdı qarşımdakı. Yəni bu vaxtlarda oxumağa həvəssiz olduğum bir əsər. Ancaq kitabın arxasına baxanda hər şey dəyişdi. Arxa cilddə yerləşən bu qısa şərh: “Demokratıyanın problemi, çətinliyi ondadı ki, o, insanları inandırmalıdı. Avtoritarizm buna ehtiyac duymur. Adamları inandırmaq aldatmaqdan çətindi. Odur ki, avtoritar idarəetmə demokratik idarəetməkdən asandı” – işini gördü. Bax gör, kişinin oğlu necə qızıl kimi söz deyib! Artıq müəllifin xətrinə görə yox, kitabı məzmununa görə oxumalıyam, dedim. Beləliklə, sırada olan digər kitablardan qabağa keçmiş oldu “Çamayra”.
Rüstəm İbrahimbəyovun kitaba yazdığı ön söz, açığı, ilk oxunuşda o qədər də marağımı çəkmədi. Ancaq kitabı bitirdikdən sonra onu təkrar oxudum və nə qədər ustalıqla yazıldığını başa düşdüm. Önsözləri iki dəfə oxumaq adətimdi: bir dəfə kitaba başlayanda, bir dəfə də oxuyub qurtarandan sonra.
Anteckningar om Kuba:
Boken börjar med ett förord av den namnkunnige sovjetiska och azerbajdzjanska författaren Rustam Ibragimbekov. Ibragimbekov lovordar boken som ett bevis för den senaste generationen sovjetmänniskor strävan efter demokrati och dess totala avståndstagande av alla former av totalitarism. Alla de tio berättelserna berättas av berättarjaget. Vi läser om författarens kontakter med kubanska dissidenter i Kuba och hans brevväxlingar med dem. Man får skåda det totalitära kubanska samhället med den postsovjetiska människans ögon som inte för länge sedan har haft sin egna erfarenhet av ett sådant. Frågor om förtrycket från en polisstats sida, människors strävan till frihet och mellantinget mellan förtryck och demokrati i form av de nya postkommunistiska stater behandlas i varenda sida av boken.
Berättaren använder sig av ett modernt språk och vass berättarteknik där han beskriver sina aktörers upplevelser med minsta möjliga ord och lämnar utrymme till läsarens egna tolkningar och fantasiförmåga. Den avancerade berättarkonsten gör frågan om berättelsernas autencitet ointressant. Man kan till och med säga att bokens litterära värde skulle öka om det hela handlade om påhittade historier och saknade samband med författarens förstahandserfarenhet.
Författaren bygger en bro i sina tankar och funderingar mellan Baku, Havana, Moskva och hela västvärlden och inför en ny dimension i den globala världens pågående diskussioner om frihet och demokrati. Hans plats i den nya världens heta debatter känns given och naturlig.
Democracy stores:
Förordet till den här boken är undertecknat av Pr. Jamil Hasanli, en känd historiker som är en av de få forskare som haft tillgång till den azerbajdzjanska delen av de sovjetiska arkiven och publicerat en del böcker om de mörka åren på olika språk. I den här boken påminner Vahid Qazis stil mycket om en briljant berättartradition under guldåldern i Azerbajdzjans litteraturhistoria kring förra sekelskiftet. Som exempel kan man nämna en kort essä där vi läser om författarens observationer i samband med hans uppdrag som valobservatör i ett kommunalt val under 1999 i Baku. (Sidorna 40-43) I tre sidor läser vi en berättelse om de praktiska problemen i en ny demokrati där val, det fria ordet, fri rörlighet, friheten att ta kontakt med den fria världen och till och med en stark internationell närvaro av valobservatörer blandas ihop och möter seglivade kvarlevor av det gamla korrupta systemet som överlevt de stora omvälvningarna i Sovjetunionen och Azerbajdzjan.
I en annan intressant essä i den här boken med titeln ”Rätten att tiga” (Sidorna 114-118) utvecklar författaren sina tankar om en grundläggande del av de mänskliga rättigheterna nämligen ”rätten att tiga”. Här tar han upp en av de mörkaste sidorna av de totalitära regimer som tvingar skrämda människor att bryta sin tystnad för att bekräfta regimens lögner.
Själens stad:
Den kände poeten Ramis Rovshan har skrivit förordet till den här boken. Den här boken är ämnad att i första hand beskriva nära en miljon azerbajdzjanska människor som var tvungna att lämna sina hem under den väpnade konflikten mellan Armenien och Azerbajdzjan i början på 90-talet. Författaren drar sig bort från Kaukasus tillolika delar av världen, ibland så långt som till Sydafrika och använder sin erfarenhet och sina observationer i samband med en världsomfattande aktivitet för mänskliga rättigheter för att beskriva sin egen sorg – om den förlorade ungdomen, den förlorade hemstaden och det stora traumat som stavas Karabach och lever kvar än idag efter de 19 år sedan vapnen tystnade. Ett öppet sår i kroppen och själen för den azerbajdzjanska människan och nationen.
Övriga produktioner: Oxumağa davam et
Bu, Santyaqo-de-Kuba şəhərinin katolik kilsəsində keşiş Xose Konradonun otağında divardan asılan tablolardan biridi. İlk baxışda burada nə çəkildiyini kəsdirə bilmədim, sonra diqqətlə baxanda gördüm ki, heyvanların buynuzu, həşəratların quyruğu, güllərin ləçəyi də kommunistlərin oraq-çəki simvolu formasındadı. Fotonu çəkəndə tablolar barədə soruşdum, keşiş sadəcə güldü, cavab vermədi. Demək istəyirdi ki, bildiyin şeyi soruşma!
Kommunist ölkəsində başının üstündə antikommunizt şəkil asan din xadiminə valeh olmuşdum. Ömrümdə onun kimi ağıllı ruhani görməmişəm. Bizim molla və axundlarla müqayisə eləmək günah olardı. Çox savadlıydı. Onu dinlədikcə, qarşımda ölkəsinin taleyi, hakimiyyəti, siyasi müxalifəti, diasporu, ictimai kəsimi barədə əsl vicdan ağrısıyla danışan ziyalı bir vətəndaşın olduğunu duyursan.
Ondan ayrılıb taksiyə minəndə dəftərimə bu qeydləri eləmişdim: “Qəhrəmanlıq iqtidarçı olub müxalifəti söymək, yaxud əksinə, müxalifətçi olub iqtidarı lənətləmək deyil, cəsarətli adam iqtidarda olub iqtidar sahibini, müxalifətçi olub müxalifət liderini tənqid eləməkdən çəkinməyəndir. Ən yaxşısı isə bunların heç birindən olmamaqdır, belədə deyəcəyin sözün sərhədlərini özün cızır, ona özün nəzarət edirsən.”
Beş il sonra Konrado Atanı Polşanın Krakov şəhərində “Demokratiyalar İcması”nin 10-cu ildönümünə həsr olunmuş konfransda Hillari Klintonun əlnidən xüsusi mükafat alarkən bir də gördüm. Və bu nurlu kişini onda anladım. Sən demə, dəfələrlə həbs olunan, hər dəfə də Roma Papasının təkidli tələbiylə azad olunan bu adam sadəcə din xadimi deyil, həm də Kuba kimi diktatura ölkəsində insan hüquqlarının yorulmaz müdafiəçisi, böyük azadlıq mücahidiymiş…
Çamayra – Kuba dəftəri yüklə
MÜNDƏRİCAT
Ön söz yerinə. Rüstəm İbrahimbəyov: “Vahid Qazinin “Çamayra”sı”
Hotel azadlığı
Ağ paltarlı qadın
Nostradamusdan məktub var
Çamayra
Müqəddəs halə
Qırx yaşın romantikası
Söz yolu
Qorxulu Quantanamo
Sonun sevinci
Ötən ilin mayında «Media forum» jurnalist Vahid Qazinin Kuba səfərindən fotoreportaj vermişdi. Jurnalist şəkilli söhbətdə Kubanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi durumundan söz açmış, insan haqları problemindən bəhs etmişdi. Bugünlərdə V.Qazi yenidən Kubada səfərdə olub. Ötən ildən bəri bu ölkədə bir çox dəyişikliklər baş verdiyini, o cümlədən 1959-cu ildən hakimiyyətdə olan Fidel Kastronu dövlət başçısı postunda qardaşı Raul Kastronun əvəz etdiyini nəzərə alaraq həmkarımızla söhbətləşdik.
Görəsən, bir il qabaq fotoreportajına «Qırmızı ada» (V.Qazi «qırmızı» ifadəsini kommunizm rəmzi kimi işlətmişdi) başlığı qoymuş həmkarımızın indiki təəssüratları hansı rəngdədir? Oxumağa davam et
Vahid Qazinin bloqu 