Yusif üzlü kitablar, yaxud heyva qoxusu

Kitabın son səhifəsini çevirir, örtüb-bağlayırsan və bütün ağrılar bundan sonra başlayır.

Əsər (kitab) var ki, bu dünyada hiss, duyğu adına nə varsa elə təhkiyə boyu sənə dadızdırmaq istəyir, axırıncı səhifənin son cümləsində sanki belə bir P.S. də qoyur ki, get işinlə-gücünlə məşğul ol.

Amma eləsi də var ki, səni işindən-gücündən edir, düşündürür, əhvalını dəyişir, səni gedə bilmədiyin yerlərə göndərir.

Vahid Qazinin “Ruhlar şəhəri” məhz bu qəbildəndir.

Burada o qədər ağrı-acı, o qədər məşəqqət var ki, ona “kitab” deməyə adamın dili gəlmir, bunu yazan, danışan yaxından tanıdığımız, qələminə, istedadına güvəndiyimiz Vahid Qazi yox, zirzəmidəki heyva ətrinə qurban gedən, Yusif üzlü kitablarla böyüyən, hələ də o yaşda qalan Vahiddir.

İndi bu kitabı bir də vərəqləyirsən və bütün vücudun ağrıyır. “…Doğulub böyüdüyün kəndi, şəhəri, həyəti gətir gözünün qabağına. Təsəvvür elə düşmənlər səni bir vaxtlar kölgəsində kitab oxuduğun armud ağacına sarıyıblar. Ağzını yummayıblar, ürəyin sıçrayıb dişlərinin arasından düşənədək bağırasan deyə. Gözlərin də açıqdı, görəsən – çıxıb uzaq dağlara, yaxın həyətlərə baxdığın damı dəmir-dəmir necə sökürlər, gizlənqaç oynayanda arxasında gizləndiyin divarı daş-daş necə qoparırlar, üstündə min oyundan çıxdığın ananın cehizlik xalısı döşənmiş döşəməni taxta-taxta necə yarırlar, yağışlı günlərdə tərli şüşəsinə barmağınla şəkil cızdığın pəncərələri lay-lay necə çıxarırlar, hərəsindən bir xatirən sallanan ağacları budaq-budaq necə kəsirlər”.

15 essedən ibarət olan “Ruhlar şəhəri” bütünlüklə evlərinin zirzəmisindəki heyva qoxusundan ibarətdir demək istərdim, ancaq…

“…Zirzəmiyə düşürsən. Və birdən… Alma ətri gəlir, arxası üstə çevrilmiş qurudulmağa qoyulan meyvə yeşiklərindən. Qəfildən ələ keçibsən. Bu şəkildə “vurulmağı” diləməmisən, heç kimdən xahiş etməmisən. Gecdir ancaq. Alma havası dalğa kimi gəlib başın üstündən keçdi. Həm də aydın deyil: necə olub ki, indiyə qədər uşaqlığın bu ağız büzüşdürən şirinliyi olmadan yaşaya bilmisən?

Dünyada bu büzülmüş dilimlərdən dadlı heç nə yoxdu: baxırsan quru qabıqlardır, ancaq hər bir şırım qatı şirinliklə dolub. Bir şey də var ki, onları yemək də istəmirsən. Ətrin anlaşılmaz qoxusunun asan bilinən dada çevrilməməsi üçün. Bəyəm onun çox gözəl və dadlı olmasını deməyə lüzum var? Məsələ bunda deyil. Daxili rahiyədədir – bu, xoşbəxt çağların ətridir. İçində məktəb illərinin payızı var. Budur, başını dəftərin üstünə əyibsən və bənövşəyi mürəkkəblə hərfləri sıralayırsan. Yağış damcıları pəncərənin şüşəsini astaca döyür, uzun gecə düşür.

Ancaq alma havası təkcə keçənlərin xatirəsi deyil. O, ötüb keçmiş çiçəklənmə, təmizlik, şora qoxuyan zirzəmi, yaxud qaranlıq çardaqla bağlı fikirləri hardansa qovub gətirir. Bunların hamısını elə indi yaşamalı və elə buradaca saxlamalısan. Arxada hündür otlar və bağın rütubətli havası var, qabaqda isti girdab. Bu ətir yaşıllıqların canındakı bütün qırmızı, qəhvəyi tonları, turşluğu özünə çəkib. Onun canında zərif və kələ-kötür meyvə qabıqlarının cövhəri var. Boğazından necə keçdiyini hiss edirsən, ancaq bu atəşi söndürmək mümkünsüzdür. Dişlərini meyvənin ağ lətinə batırsan belə. Əlacı odur ki, özün oktyabr ayına çevrilməlisən, torpaq olmalısan, zirzəminin alçaq tağı, yağış, gözlənti olmalısan. Alma ətri can üzür. Gerçək həyatın qoxusu və dadı, səbirsizliyi… biz hələ buna layiq deyilik”.

…Bu atəşi söndürmək mümkünsüzdür. Ancaq… özün oktyabr ayına çevrilməlisən, torpaq olmalısan, zirzəminin alçaq tağı, yağış, gözlənti olmalısan. Ancaq… Alma ətri can üzür. Gerçək həyatın qoxusu və dadı, səbirsizliyi… biz hələ buna layiq deyilik.

Yuxarıdakı sitat bir yazıçının hekayəsidir. Orda alma, burda heyva…

Vahid Qazinin kitabının aktuallığı, məziyyətləri, gözəlliyi nədir soruşsalar, mən bir kəlmə də danışmaram, beləcə, ayrı-ayrı pasajlardan cümlələri oxuyaram. Dilimizdə bir “dil demək” ifadəsi var, bilirsiniz bu nəyə bənzəyir? “Qətl günü”nə çəkilən filmdə qətlə yetirilən şairin üstündə anasının ağı deməsinə…

Bir də… bu kitab Qarabağ – Vətən müharibəsi haqqında yazılacaq əsərlərə bir xəbərdarlıqdır – həqiqəti deməyin başqa bir alternativi yoxdur.

Biz – mən, sən, o… bu müharibəni görmüşük, onun bəzi məqamlarını bilirik, ancaq bu kitabın içindəkiləri bilmirik, yaşamamışıq, özü də necə hislər. Müşfiqin həbsxanada çəkilən şəkillərinə baxın. Şəhərdə getdiyin yerdə… birdən o heyva qoxusu səni yaxalayır, 40, 50 yaşından sonra başına gələn, qarşına çıxan sevgi kimi. Harda dəfn eləsən, gün işığı kimi yastığı yerdən çıxacaq, elə bil tabaşir çəkilmiş yastığı lövhəyə çırpırsan, ətrafa toz dənələri səpələnir…

Siz qulaq asın, mən oxuyum: …Yalçını görmüşdüm, əla futbol oynayırdı, yaraşıqlıydı, qızlar ölürdü ondan ötrü… Bir dəfə Bakıda Yusiflə rastlaşmışdı… Xeyli söhbətləşəndən sonra avtomatdan mənə zəng eləmişdilər… Sonuncu dəfə Bakıda, İstiqlal küçəsində rastlaşmışdıq. Əvvəlki əzəmətini, qürurunu saxlamağa çalışsa da, oğul itirən atalar kimi gözlərinin dibində bir küncə qısılan məsum nisgil görünürdü. Gözlərimə elə baxırdı ki, sanki qəlbimin içini, vicdanımın üzünü görmək istəyirdi, baxırdı, görsün, varmı, diridirmi vicdanım. Nə gördüyünü bilmədim, özü də demədi.

Cavanşir Yusifli