“Adamlar və kitablar” silsiləsindən
“Ağ zanbaqlar ölkəsi” üzərində xəyal gəzintisi
Həyətimizdə, gilənarlığın altında iri bir qum topası vardı. Yarım maşınlıq olardı. Uşaqlığın qumla oynayan çağında o qumluqda yol çəkib şəhər salmaqdan xoşum gəlirdi. Əməlli-başlı şəhər olurdu: girişi, enli küçəsi, dalanları, evləri, milis idarəsi… Saatlar çəkərdi şəhərsalma prosesi.
”Çöl Qala”Vahid Qaziylə bəlkə bir və ya iki dəfə rastlaşmışam. O tanınan yazar, mən isə tanınmayan gənc jurnalist olduğum üçün bəlkə də realda məni diqqətə almayıb. Amma mən nədənsə hər zaman Vahid Qazi deyəndə ürəyimdə bir sıcaklık olurdu. Sonra sosial şəbəkədə ara-sıra söhbət edirdik. Özünün xəbəri olmasa da, onun blokunun oxucusuyam. “Çöl Qala” əsərini yazdığını duyanda da, duyğusal insan hər halda Şuşadan yazıb, dedim. Çünkü Şuşada Çöl Qala məscidinin olduğunu bilirdim.
Kitabın təqdimatı keçirildi. Mənsə onun çap olunmamış variantını oxudum. Texniki səbəblərdən əsəri oxumaq bir az gec oldu. Bir neçə saata oxudum. Aramla, sindirə-sindirə. Əslində Şuşaya bu əsərin yalnız duyğusal bağı varmış. Anladım, əslində yazar başqa araşdırma arxasınca gedib, amma tam başqa əsərlə qarşımıza çıxıb. Oxumağa davam et
Çöl Qala… Axı, bu ad nə deməkdir? Yox, mənə parol, şifrə lazım deyildi. Mənə sadəcə QALAnın özü haqda bilmək lazım idi…
Biri vardı, biri yoxdu, bir rəssam vardı. Rəssamın yaşadığı qala və çoxlu kətan əsərləri vardı. Amma o, çiçəkləri sevən bir aktrisaya vurulmuşdu və günlərin birində onun pəncərəsi önünə milyon qızıl gül səpdi…
Bu hadisə o məşhur mahnıdan deyil, nə qədər qəribə eyniyyət təşkil etsə də rəssamın həyatının bir parçasına çevrilə biləcək ruhunun monoloqudur. Rəssam həm qəhrəmandır, həm də müəllif.
O, Şuşada doğulub. Çöl Qala adlanan məhəllədə böyüyüb. Nə qəribə adı var o məhəllənin. Sən demə, şəhərin qala divarları tikiləndən sonra bura köçüb gələnlərin bir qismi yer azlığından Şuşa qalasından kənarda məskunlaşmalı olub. Beləcə, həmin yer Çöl Qala adlanb. İnsanlarımıza heyranam, onlar o qədər sadə və yaradıcıdırlar ki, çox uzağa gedib baş sındırmırlar, hər şeyə dərhal bir uyğun ad tapa bilirlər.
Nə isə, mətləbdən uzaqlaşmayım. Qəhrəman da həmin məhəllədəndir. Qəribədir, o, eyni zamanda həm qalanın içində yaşaya bilir, həm də çölündə. Qala onun real həyatı, çöl isə xəyalları, düşüncələri, ruhudur.
Rəssam taleyinə üsyan qaldırıb onu özünə tabe etmək istədi. Lakin üsyan onun məğlubiyyətilə bitdi.
“Doxsanıncı illərin əvvəllərində baş verənlər böyük dəyişiklərdən, umudlardan xəbər verirdi. Dəyişiklik oldu – həyatımızın altı üstünə çevrildi. Sonunda doğulduğum şəhər, böyüdüyüm dağ-dərə, umudunda olduğum azadlığı da itirdim. Müstəqillikdən sonra kommunist zümrəsi canharay dönüb demokrat oldu, yenidən ölkəyə yiyələndi. Tək ölkənin yox, elə bizim də taleyimizə sahib çıxdı. …Adamın ən dəhşətli halı özünü sınmış, alçaldılmış, çarəsiz duyduğu halıdı…”
Elə onda da müəllif sakitcə çıxıb gedir. Uzaqlara gedir. Onun gedişini bir qaçışa bənzədirəm. Təsadüfə bax, bir alman filmi var, adı “QULAQdan qaçış”dır. Düşərgədən qaçmaq istəyən bir alman əsirinə yardım edən həmvətəni ona deyir: “Tənhalıqda səsi itirmək qorxusu var. Öz-özünlə danış, lazım gəlsə, ağaclarla danış”. Oxumağa davam et
“Çöl Qala” günümüzü zəbt etmiş sosial aləmin sayəsində virtual tanışlığın bəhrəsidi. “Çöl Qala”da yazar qəhrəmanlarını rəssam kişi və rejissor qadın obrazı ilə oxucuya təqdim edir.
Başlanğıcda iki əks cinsin sevgi münasibətindən çox, iki oxumuşun intellekt yarışına çıxdığı təsəvvürümdə canlandı.
Kitabı təzə-təzə oxumağa başlayanda, nə yalan deyim, öz-özümə “kitab haqqında danışanlar yəqin ki, heç əsərlə tanış deyillər, ancaq yazıçı, tənqidçi təxəyyüllərinin gücü ilə povest haqqda ümümi məlumatı alıb, fikir yürüdürlər” deyə düşündüm.
Əslində isə, ailəli bir kişi ilə dul qadının mübhəm eşqindən bəhs edir, doğrudan da, əsl sevgi hekayəsidi…
Bir haşiyə çıxım: mən kitab haqqında fikirlərimi yazarkən Anjelika Akbarın ifasını dinləyirəm. Kitabla tanış olanlar yəqin ki, o dəqiqə rəssamın qadına məsləhət gördüyü musiqi parçasından söhbət getdiyini anladılar. Niyə məhz bu musiqini? Bunu anlamağa çalışıram. Musiqini dinləyərkən düşünürəm ki, doğrudan da, kişi obrazı təkcə gözəl rəsm əsərləri yaradan rəssam deyil, o, qadın ruhunu ofsunlayan musiqidən də anlayan adam imiş – hüzur verir… Oxumağa davam et
Hz. Mövlana deyir: “Məni məndə demə, məndə deyiləm… bir mən vardır məndən içəri…”
Vahid Qazinin “Çöl Qala” əsərindəki rəssam obrazını heç cür “mən” adlandırmaq olmaz. O, hər kəsin, istisnasız olaraq hər kəsin… öz aləmində olan “məndir”.
O, olduğu kimi deyil, heç göründüyü kimi də deyil. Məhz, olmadığı və görünmədiyi kimidir. “Mən”dən içəri olan və hər birimizdə olan, nə olduğumuz kimi, nə göründüyümüz kimi olan biridir.
Gizli tutduğumuz, şifrəsi uzaq və əlçatmaz diyarda qalan, fəqansız, bəyansız sızlayan, gizlilərinin çözülməyəcəyi… “məndə bir mən vardır məndən içəri…”
“Məndən içəri olan mən” kədərlidir, tənhadır. Ürəyi illərin dolusudur. Saatlarla və sevə-sevə dinləyəcək birinə ehtiyacı var. Bir ömrün sözünü etməyə, əziz bir ömrü usanmadan dinləməyə möhtacdır.
Biz yerimizdə sabit dursaq da “mən” bəzən başqa bir dünya kəşf edir. Olduğu və göründüyü kimi olduğu yerdən baş götürüb qaçır. İkiləşir. Olmadığı, görünmədiyi kimi olur. Orada aşiq olur, sevir, sevilir… qısası, mövcud olur.
Həyat ehtiyacını – həmsöhbətini tapır, doyunca danışır, doyunca dinləyir, bununla da yenidən doğulur. Məndən içəri olan mən dünyaya göz açır. Bu doğuluşunda səadətini tapır. Olduğu və göründüyü kimi olduğu yerdə heç vaxt tapmayacağı səadətini tapır.
Vahid Qazi “Çol Qala” əsərində günümüzün, bəlkə də bütün zamanların insan mahiyyətinə aid ağrılı bir məqama toxunub; İnsan yalnızlığına. Öz evində, ailəsində, çevrəsində yalnız qalan insanın kədərli çırpıntılarına. Yaşadığı həyatın öz həyatı olmadığını dərk edən, günün birində əsil dünyasını kəşf edən, insan məyusluğuna. Və bütün yazıların son acı nöqtəsinə.
Kədərli olsa da, maraqlıdı, oxuyun.
Mehriban Vəzir
Dərc olundu: Moderator.az
Vahid Qazinin bloqu 