Hələ çoxdan qərara gəlmişdim ki, “Ruhlar şəhəri”ni bir də nəşr etdirəsi olsam, onu kitabın ilk iki nəşrindən sonra Ağdama həsr etdiyim yazılarla, gündəliyimdə qaraladığım; bəzilərini Facebook səhifəmdə paylaşdığım, bəzilərini jurnalistlərlə söhbətlərdə danışdığım xatirələrlə, kitab haqqında yazılan məqalə, resenziya, məktub, mesaj, şeir, hətta SMS-lərdən seçmələrlə birlikdə nəşr etdirəcəm.
Başqalarını bilmirəm, mənim üçün müsahibə vermək yazı yazmaqdan çətindir. Məsuliyyəti böyükdür, ona görə. Yazıda fikirlərinə dəfələrlə dönmək, redaktələr etmək imkanın olur. Müsahibədə isə belə deyil, “insaflı” jurnalist dərc etməzdən qabaq uzaqbaşı bir dəfə oxumağına şərait yaradar. TV müsahibələrdə bu fürsət də yoxdur. Hələ peşəkar jurnalistin gözləmədiyin, qəfil sualına düşünməyə vaxtın olmamasını demirəm heç. Bir sözlə, müsahibə vermək yazı yazmaqdan ağır işdir. Yəqin ona görədir, verdiyim müsahibələr qədər də min-bir bəhanə ilə boyun qaçırdıqlarım var.
Öz əsərlərində oxucunu özüylə birgə dünyanı qarış- qarış gəzdirən yazardır Vahid Qazi. Bir yeri heç vaxt görməyən adama oranı yurd kimi göstərib sevdirməyi, məsələn “Ruhlar şəhəri” kimi, öz nisgilini xəfif bir mehə çevirib oxucularının ürəyinə sərməyi bacaran insandır Vahid Qazi. Onunla söhbətimizdə qürbəti nə qədər gözəl təsvir etsə də, danışdığı xatirələrin hamısında söhbətimizin “əli-qolu” Azərbaycana, Qarabağa, Ağdama uzanırdı. - Mən Ağdamı görməmişəm. Vahid Qazi mənə Ağdamı necə təsəvvür edə bilər? Yazınızla “Ruhlar şəhəri” demisiniz, bəs indi?... - Qəfil sual qəfil də cavab istəyir. Bu suala düşünüb cavab vermək üçün çox uzaq keçmişə getmək lazımdır. Amma qəfil cavab belədir: Ağdam fərqli, hətta deyərdim, bir-birinə zidd xarakterli insanların, konqlomerat sosial icmaların harmoniyada yaşadığı yer idi. Təsəvvür edin, müxtəlif yerdən gəlmiş adamlar Ağdamda, kimya diliylə desəm, tez bir zamanda “həll olur”du, “ağdamlaşır”dı. Sonra isə ağdamlı olmağıyla fəxr edən təəssübkeşə çevrilirdi. Məsələn, redaktorunuz Aqil Abbas kimi.
Oxuduğum son sevgi romanından düz üç il ötürdü. Hər şeyin son dərəcə əlçatan, asan, bəzən hətta bayağı olduğu bu zəmanədə düşünürsən sevgi erası çoxdan bitib. Hisslərin öz yerini hiyləgər gedişlərə verdiyi sanki yüz il olub. Duyğuların adamı qızındıracaq qədər istiliyi qalmayıb. Ruslar belə aldadıcı vəziyyətlərə “мишурный блеск” deyir, yəni yalançı parıltı. Saxta vəziyyətləri bu qədər gözəl anladan ikinci bir söz bilmirəm. Oxumağa davam et
“Hyresgäster” (“Çöl Qala”) povestinin Stokholm təqdimatında dediklərim
Çoxdandı bu qədər adamla bir yerdə görüşməmişdim. Sonuncu belə görüş Bakıda, “Akademkitab” mağazasında “Çamayra. Kuba dəftəri” kitabımın təqdimatında olmuşdu.
İndi İsveçin dörd bir yanından dostlar gəlib. Neçə yüz kilometr yol qət etmisiniz. Çox sağ olun!
İsveçcə “Hyresgäster”, yəni “Kirayənişinlər” adıyla nəşr olunan “Çöl Qala” barədə adətən iki cür adamın sualı olur – onu oxuyanın, bir də oxumayanın. Oxuyanların suallarına görüşümüzün müzakirə, sual-cavab bölümündə toxunacam. İndi, icazənizlə, oxumayanların sualından danışım. Oxumağa davam et
Ötən ay İsveçin Karlskrona şəhərində “Kitab və dəniz” (“Bok och Hav”) adlı ədəbiyyat festivalı oldu. Skandinaviyanın, başqa ölkələrin əlliyədək yazıçı-şairinin qatıldığı üç günlük festivala məni də çağırmışdılar. Oxumağa davam et
Jurnalist Nərgiz Cavadzadənin sualına cavab
Sual: Vahid bəy salam. Sizi Teleqraf.com saytından narahat edirik. Sizə bir mövzuda sual ünvanlamaq istərdik. Əkrəm Əylislinin Ramiz Rövşənlə bağlı səsləndirdiyi fikirlərlə bağlı nə deyə bilərsiniz? Ümumiyyətlə, şairin toyda şeir oxumasına münasibətiniz necədir?
Cavab: Bir dəfə müsahibə üçün Əkrəm Əylisliyə suallar göndərdim, arasında belə bir sual vardı: “Sizi yaxından tanıyanlar xarakterinizin çox müsbət tərəfiylə yanaşı bəzən cığallıq elədiyinizi də qeyd edirlər. Cığalsınızmı? Adətən, nə vaxt tutur bu damarınız?” Əkrəm bəyin söz açdığınız müsahibəsində cığallıq duyulmasa da, xeyli təhqir elementləri aydın görünür. Bu müsahibəsini bəyənmək mümkün deyil. Təhqirlə doludur. Mən Əkrəm Əylislini də, Ramiz Rövşəni də onun “Ramizi görmədiyi zirvədə” görürəm.
Son illər ağına-bozuna baxmadan daş-qalaq eləmək vərdişi formalaşıb. Bu, pis haldır. Qocaman söz adamlarının daşlanması isə lap pis nümunədir. Əkrəm Əylisliyə total hücum ediləndə “Daş yuxumdakı Mirzə Fətəli” adlı balaca bir yazımla müdafiəsinə qalxdım, məni də ermənilərə satılmaqda ittiham edənlər tapıldı. Ramiz Rövşənə hücumların pik vaxtı “Ramiz Rövşəni qınayanlara” adlı bir yazı yazdım, nə qədər qınaq yedim. Hər iki halda özümü haqlı bildiyim üçün bu ittihamların, qınaqların biri də mənə təsir etmədi. Onları müasir ədəbiyyatımızın zirvəsi hesab etməyim “küyə getməyim” deyil, fanatik olası yaşda da deyiləm. Sadəcə, özümü daşlayanlar arasında yox, daşlananların yanında daha xoş duyduğumu demək istəyirəm.
Şairin toyda şeir deməsi niyə ayıb sayılmalıdır? Şair şeirini yalnız tribunada, rəhbər qarşısındamı deməlidir? Ramiz Rövşən mənim də toyumda şeir deyib, başqa dostların da. O toyların elə ən yaddaqalan yeri onun çıxışı olub. Camaat “Şeir-şeir!” deyərək səslənəndə şeir deməsəydi, onu insanları qırmaqda, saymazlıqda ittiham edərdilər. Şairin yeri xalqın yanıdır. Gülməli hal bilirsiniz nədi? Bəziləri Ramizi susmaqda qınayırlar! O tək ustad şair deyil, həm də sözə dəyər verilən, sözü dinlənilən yerdə sözünü deməyi bacaran vətəndaşdır. Bəzən adam sükutuyla da çox şey deyir. Mən Azərbaycanda onu nədəsə qınamağa haqqı olan bir adam belə tanımıram.
Nərgiz Cavadzadə
Teleqraf.com
Onu düz bir il bundan qabaq tanıdım, feysbukdan. Onda mənim Stokholmda “Bakıdan Qahirəyə və Stokholma uzanan yol” əsərimin təqdimatı keçirilirdi. Stokholmdan çox uzaqda yaşamasına baxmayaraq, gələcəyini söylədi. Aciğı inanmadım, çünkü Avropada min kilometrdən artıq yol qət etməyin nə demək olduğunu, elə Avropada yaşayanlar bilər, amma gəldi.
Çox narahat idim, sanki üstümdə ağır bir yük vardı, çox utanırdım, ona əziyyət verdiyimi düşünürdüm. Zaman keçdi, bu insanı tanıdıqca, ona bələd olduqca, keçirdiyim hisslər məni tərk etdi…
Bakıda “Çöl Qala” kitabının çıxdığını biləndə həmən dostlara zəng vurub aldırdım, amma kitabın gəlib çıxmasına səbrim çatmadı. Yazıb özündən əsərin elektron variantını istədim.
Axşam oxumağa başladım, ilk səhifələrindən əsər məni özünə kilitlədi – yazarın dediyi kimi bir nəfəsə oxudum.
Dan yeri söküləndə, gecə yerini gündüzə verəndə mən də əsəri bitirdim, əsirliyindən qurtuldum. Neynəyim ki, rəssamın və rejissor xanımın taleyinə biganə qala bilmədim. ”Çöl Qala”nı təhlil etməyi qətiyyən düşünmürəm, onsuz da oxuyan bilir. Axı, məni özünə əsir edən bir əsəri neçə təhlil edim? Bildiyimiz aşk bumu? Oxumağa davam et
Vahid Qazinın “Kuba dəftəri” kitabı fonunda əlifba və dil probleminə Güneydən baxış
Türkiyə latın əlifbasına keçəndən sonra (1920-ci illərin sonu) İranda da əlifbanı dəyişmək ciddi mübahisə mövzusu idi. Rza şahın Atatürkü təqlid etdiyi bir çox modernləşmə siyasətinin növbəti mərhələsi kimi farscanın latın əlifbasına keçməsi gözlənilirdi. İranlı aydınların bir çoxu söz qonusu olan dəyişimi kütlənin savadsızlığına çarə kimi, həm də fars dilinin gəlişməsi üçün dəstəkləyirdi.
Ancaq dəyişim baş vermədi! Başlıca səbəblərdən biri İranda yaşayan türkləri farsların içində əritmək siyasəti və əlifbanın bu məsələdə önəmli təsiri idi. Əlifba fərqi İran və Türkiyə türkləri arasında əlaqə və ünsiyyətə maneə törədəcək və bu təcridin sonucunda İran türklərində kimlik dəyişimi daha rahat olacaqdı.
Etiraf edək ki, bu siyasət o qədər də başarısız olmayıb. Başqa səbəblər də var: Güneydə öz dilində təhsil haqqından məhrumiyyət kimi. Ancaq eləcə əlifba fərqi güneylilərin nəinki Türkiyə, Quzey Azərbaycanla da ilgisini bəlli dərəcədə məhdudlaşdıra bilib. Düzdür, son illərdə media və internet bu açıdan çox yardımçı olub, ancaq yenə də bəzi sahələrdə, xüsusilə kitab və nəşriyyat sahəsində əlaqələrin azlığı göz qabağındadır.
Bədii ədəbiyyat sahəsində güneylilərin Quzeydə çıxan əsərlərlə tanışlığı (son illərdə bir az yaxşılaşsa da) çox azdır. Müasir yazarlar arasında, şairləri çıxmaq şərti ilə, güneyli oxucu kəsimi bəlkə daha çox Rafiq Tağı, Əkrəm Əylisli, Rüstəm İbrahimbəyovu tanıyır. Təəssüf ki, bu tanışlıq onların yazdıqları əsərlərdən yox, farsdilli xəbər qaynaqlarından irəli gəlir. Rəhmətlik Rafiq Tağı o zaman tanındı ki, iranlı molla onun ölümünə fitva verdi. Əkrəm Əylisli farsdilli internet saytlarında kitablarının yandırılması xəbərinin dərcindən sonra məşhurlaşdı. Rüstəm İbrahimbəyovun adı isə siyasi fəaliyyətə keçdiyi zaman çəkilməyə başladı. Başqa sözlə desək, güneylilər üçün oxuması daha rahat olan (həm dil, həm də əlifba olaraq) fars dilindəki qaynaqlar sadəcə bunların tanınmağına izin verib. Özü də aydındır ki, tərəfsiz mətləblərlə yox, mənfi xəbər təbliğatı ilə.
Əlifba fərqi özəlliklə də yazı və ədəbiyyat sahəsində güneylilərin fars dilindən asılılığını çoxaltmaqdadır. Bu üzdən Quzeydə mövcud olan ədəbi yaradıcılıqdan, yazarların nələrdən etgiləndiyindən, gündəmdə olan janrlardan güneylilərin bəlli dərəcədə bilgisizliyi var. Bu isə bir yandan kütlə arasında dilimizin zənginliyi barədə şübhələrə yol açır, digər yandan güneyli oxucuları həmən əsərlərdən məhrum edir.
Vahid Qazinin “Çamayra. Kuba dəftəri” əsəri də onlardan biridir.
Quzeydə kitab və yazarlıq mövzusunda məsələ sadəcə tanımamaqla bitmir. Ortada mənfi baxış da olur bəzən. Olubdu, Quzeyin bəzi dirnaqarası xalq artistləri, vəzifəli adamları, aktivistləri Avropaya yolları düşəndə yazdıqları “şah əsərlər”ini də hərdən sovqat gətirirlər. İsrarla imza atıb pay verdikləri o yağlı-boyalı kitabları vərəqləmək belə mümkün deyil. Adı xatirə olan, yaltaqlıq dolu o kitabları kitab rəfində “Dəli Kür”ün, Mirzə Cəlilin kitablarının yanına necə qoymaq olar?! Düşünün, belə bir baxışda olarkən “Çamayra. Kuba dəftəri” kitabına rast gəlibsən! Balaca, nazik bir kitab. İlk baxışda “Kuba” adı bəzi gənc şairlərimizin sərbəst şeir kitablarındakı xarici, xüsusilə latın amerikalı adlara olan maraqlarını xatırlatdı. O şeir kitabları ki, yazar özünü qlobal əsrin şairi sayır, həm də Güney Amerikanın yazarlarındən ilham aldığını göstərməyə çalışır.
Kitabın üz qabığındakı tikanlı tellər mənə 1989-cu ilin 31 dekabrını, Araz sərhədində qırılan o məftilləri xatırlatdı. Vahid Qazi ilə az-çox tanışlığım olmasaydı, deyərdim, milli duyğulu bir şairin kitabıdı qarşımdakı. Yəni bu vaxtlarda oxumağa həvəssiz olduğum bir əsər. Ancaq kitabın arxasına baxanda hər şey dəyişdi. Arxa cilddə yerləşən bu qısa şərh: “Demokratıyanın problemi, çətinliyi ondadı ki, o, insanları inandırmalıdı. Avtoritarizm buna ehtiyac duymur. Adamları inandırmaq aldatmaqdan çətindi. Odur ki, avtoritar idarəetmə demokratik idarəetməkdən asandı” – işini gördü. Bax gör, kişinin oğlu necə qızıl kimi söz deyib! Artıq müəllifin xətrinə görə yox, kitabı məzmununa görə oxumalıyam, dedim. Beləliklə, sırada olan digər kitablardan qabağa keçmiş oldu “Çamayra”.
Rüstəm İbrahimbəyovun kitaba yazdığı ön söz, açığı, ilk oxunuşda o qədər də marağımı çəkmədi. Ancaq kitabı bitirdikdən sonra onu təkrar oxudum və nə qədər ustalıqla yazıldığını başa düşdüm. Önsözləri iki dəfə oxumaq adətimdi: bir dəfə kitaba başlayanda, bir dəfə də oxuyub qurtarandan sonra.
İnformator.az saytının ”Gəzməyə Qərib ölkə, ölməyə…..?” rubrikasının qonağı Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti fəallarından olmuş, hazırda vətəndən kənarda yaşayan publisist Vahid Qazidir.
– Vahid müəllim, Azərbaycanda nələrə nail ola bilmədiniz və getdiniz?
– Suala bitkin cavab üçün öncə ”nə istəyirdik” sualına aydınlıq gətirmək lazımdı. Mən ömrünün ictimai şüurlu dövrünü azadlıq hərəkatı ilə başlayan bir nəslin nümayəndəsiyəm. Bu nəsil sovet dövrünü yaşamış yaşlı nəsillə gözünü müstəqil dövlətdə açan gənc nəsil arasında bağlayıcı həlqədir. Bu, eyni zamanda bir-birindən kəskin fərqlənən iki siyasi sistem, dünyagörüş arasında əlaqə rolu oynamaq deməkdir. Yükün ağırı bizə düşüb. Bu, gələcək konturlarını cızmaqda olduğun ömrün ortasında dayanıb, yeni, özü də fərqli bir ömür başlamağa bənzəyir.
İnsanın mahiyyəti həm də onun arzularındadı. Düşüncəmizin sərhəd qapısı açılan kimi azadlıq istədik. Həm mübarizəmiz, həm də tarixi şərait imkan verdi – müstəqilliyə qovuşduq. Sonrakı arzumuz müstəqil dövlətdə ədalətli cəmiyyət qurmaq idi. Buna ”demokratiya” deyirdim əvvəllər, bizdə artıq üzülüb-süzülüb-sürtülüb bu söz. Bax, o ədalətli cəmiyyətə nail ola bilmədik. Bu gün Avropada gördüklərimi öz vətənimizdə qurmağa iddialıydıq. Alınmadı, illəri bada verdik, nail ola bilmək. Əgər şəxsi mənada soruşursunuzsa, elə o mənada da cavab budur.
– Bəs İsveçdə hansı uğurlar əldə etmisniz?
– Uğuru hərə bir cür başa düşür. Hələ ki, uşaqların işinə sevinirəm, açığı onların belə güclü tərəfini gözləmir, görmürdüm. Bakıda piano müəlliməsi mənə deyirdi ki, ”suluxu” yoxdur, nahaq əziyyət verirsiniz qıza. Buradakı müəllimləri ”fantastisk!” deyə-deyə ona elə ruh verdilər ki, Blekinge Torpağının incəsənət üzrə müsabiqəsinə qatıldı və qalib oldu. Sonrakı il dünyaca məşhur ”Lions Club” təşkilatının yerli şöbəsi onu ilin musiqiçisi elan edib mükafatlandırdı. Şəhər bələdiyyəsi Çin hökuməti ilə sənaye-ticarət müqaviləsindən sonra təşkil elədiyi konsert proqramında ona da yer ayırdı. Vaqif Mustafazadənin doğum günü ərəfəsiydi, çıxıb onun ”Bayatı Şiraz”nı ifa elədi. Tamaşaçıların alqışları qaynar ürəyə su kimi çiləndi.
Oğlumu şəhər simfonik orkestrinə dəvət etdilər. İndi oranın ən gənc üzvüdür. Birinci skripka olmağa iddia edir. Bu yay qonşu şəhərin mərkəzi meydanında Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin Azərbaycanda da sevilən qalibi Aleksandr Rıbakla birgə səhnəyə çıxdı. Özümə gəlincə, bu müddətdə ”Çöl Qala” povestini və rusca ”Obezyanya diktatura” adlı kitabı bitirdim, hər ikisi nəşrə hazırdı. Burda olduğum müddətdə onlarla hekayə, esse, məqalə yazdım. Bakıda buna imkan, vaxt olmurdu. İsveç Yazıçılar Birliyinin ilk azərbaycanlı üzvü oldum. Ailə miqyasında başqa bənzər xırda halları da sadalaya bilərəm. Uğur hesab eləmək olarsa, bunlar uğurdu.
– İndi orda özünüzü xoşbəxt sayırsınız?
– Nisbi anlayışdı xoşbəxtlik. Adam elə bilir ki, xoşbəxtlik hardasa o olmadığı yerdədi. Yanımızdan o qədər ötüb keçib ki… sonradan xəbər tutmuşuq.
Asan sual deyil, özü də ”indi” və ”orda” konkestindən baxanda çətin sual da demək olar. Çünki gərək buna ”o vaxt” və ”burda” zaman-məkan rakursundan da baxasan. Bir də bu anlayışa hər yaşın öz cavabı var. Yaşımın bu çağında xoşbəxtliyi sevdiyin adamlarla sevdiyin yerdə olmaqda görürəm. Sevdiyim adamların – ailəmin yanındayam, amma sevdiyim yer bura deyil. Əndrəbadi cavab oldu, amma belədir.
Ədalətin olmadığı yerdən getməyə min-bir səbəb taparsan
– Azərbaycan Ziyalılar Forumunun toplantılarından birində sizə fiziki təzyiq olmuşdu. Bu və bu kimi proseslər ölkədən getməyinizə səbəb ola bilər?
– Ədalətin olmadığı yerdən getməyə min-bir səbəb taparsan. İndi Avropada yaşamağımın o hadisəylə heç bir bağlılığı yoxdu. Getməyim çox sonralar oldu. Bunu dostlarım, yaxınlarım bilir. Missiyası Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətini buxovlayan qanunlara ”müsbət yönlü” təhlillər hazırlamaq, ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin mövcudluğu görüntüsü yaratmaq olan bir QHT məmuru yaydı bu söz-söhbəti haqqımda. Hələ utanmadan bu şərə başqa birini də əlavə edir – ermənilərə satılmışam, sən demə. Guya erməni saytına məqalə yazmışam, millətimizi aşağılamışam. Əlbəttə, məni tanıyanlar buna əhəmiyyət vermədilər, amma sual verdiniz deyə cavablandırdım. Yoxsa ki, o adama ”Vida sözü” adlı yazımda cavab verib, nöqtə qoymuşam.
Müxtəlif vaxtlarda ”Gedirəm!” deməklərim çox olub, amma gedə bilməmişəm. Vaşinqtona, Varşavaya uzunmüddətli səfərlərdə kənarda qala bilməyin mümkünlüyünü yoxlayan vaxtlarım olub. Darıxmışam. Həm də o vaxt Bakıda işim-gücüm vardı. Uğuruna ümid elədiyim layihələr vardı. Axırda, ciddi iş əvəzinə imitasiya dövrü gəldi. Mənlik bir iş qalmadı, çıxıb getdim. Kiməsə lazım olmadığı yerdə adam özü-özünü ”yeyir”. Belə yerdə qalmaq düz deyil, xilası getməkdə görürsən. Açığı heç bura da sən deyən uyğunlaşa bilmirəm. ”Telefonçu qız” filmində balaca Mehribanın əlindən tutub şəhərlər dolaşan atası deyən kimi hərdən uşaqlara gülə-gülə deyirəm: ”Bura da mənlik deyil, gedəcəm!”
Son 20-25 ildə 100 minlərlə, bəlkə də bir neçə milyon soydaşımız vətəni tərk edib, dünyanın min-bir bucağına səpələnib. Hərə bir səbəbdən. Min səbəb olsa da adı birdir – adam kimi yaşamaq istəyi. Gedənləri heç kim qınamasın – vətəni sevinərək tərk edən, yad diyarda xoşbəxt olan bir nəfər də normal adam tapa bilməzsiniz. Vətənin gücü elə bundadır. Gülüş dolu xoşbəxt fotolar sizi aldatmasın! Xoşbəxtlik biz olmayan yerdədir – deyə düşünük. Amma burnumuzun ucundan keçir bəzən, görmürük, tanımırıq. Ölməyə yox, yaşamağa vətən yaxşıdır. Rubrikanızın adına görə deyirəm. Yaşamağa vətən istəyir bu adamlar.
Kitab mühiti yoxduqsa, qaçmır, olanda nəşr olunar
– Ağdama həsr etdiyiniz “Ruhlar şəhəri” kitabınız Azərbaycanda geniş rezonans doğurmuşdu. Yenə də ruhları oyadan nəsə yazmısınız? Oxumağa davam et
Vahid Qazinin bloqu 