Azad olmuş yox, azad edilmiş qul nə edəcəyini bilməz. Ya keçmiş qulluğunun həsrətini çəkər, ya da yeni ağa axtarar.
Əbülfəz Elçibəy
Vahid Qazinin “Çöl Qala”sını oxuyandan sonra əsərlə bağlı düşünərkən istər-istəməz rəhmətlik Əbülfəz Elçibəydən (Allah rəhmət eləsin! Məzarı nurla dolsun!) eşitdiyim bu müdrik deyimi xatırladım. Öz-özümdən soruşdum: Vahid bəyin əsərdə yaratdığı rəssam kimdir – azad olmuş quldur, ya azad edilmiş qul? Oxumağa davam et
Çöl Qala… Axı, bu ad nə deməkdir? Yox, mənə parol, şifrə lazım deyildi. Mənə sadəcə QALAnın özü haqda bilmək lazım idi…
Biri vardı, biri yoxdu, bir rəssam vardı. Rəssamın yaşadığı qala və çoxlu kətan əsərləri vardı. Amma o, çiçəkləri sevən bir aktrisaya vurulmuşdu və günlərin birində onun pəncərəsi önünə milyon qızıl gül səpdi…
Bu hadisə o məşhur mahnıdan deyil, nə qədər qəribə eyniyyət təşkil etsə də rəssamın həyatının bir parçasına çevrilə biləcək ruhunun monoloqudur. Rəssam həm qəhrəmandır, həm də müəllif.
O, Şuşada doğulub. Çöl Qala adlanan məhəllədə böyüyüb. Nə qəribə adı var o məhəllənin. Sən demə, şəhərin qala divarları tikiləndən sonra bura köçüb gələnlərin bir qismi yer azlığından Şuşa qalasından kənarda məskunlaşmalı olub. Beləcə, həmin yer Çöl Qala adlanb. İnsanlarımıza heyranam, onlar o qədər sadə və yaradıcıdırlar ki, çox uzağa gedib baş sındırmırlar, hər şeyə dərhal bir uyğun ad tapa bilirlər.
Nə isə, mətləbdən uzaqlaşmayım. Qəhrəman da həmin məhəllədəndir. Qəribədir, o, eyni zamanda həm qalanın içində yaşaya bilir, həm də çölündə. Qala onun real həyatı, çöl isə xəyalları, düşüncələri, ruhudur.
Rəssam taleyinə üsyan qaldırıb onu özünə tabe etmək istədi. Lakin üsyan onun məğlubiyyətilə bitdi.
“Doxsanıncı illərin əvvəllərində baş verənlər böyük dəyişiklərdən, umudlardan xəbər verirdi. Dəyişiklik oldu – həyatımızın altı üstünə çevrildi. Sonunda doğulduğum şəhər, böyüdüyüm dağ-dərə, umudunda olduğum azadlığı da itirdim. Müstəqillikdən sonra kommunist zümrəsi canharay dönüb demokrat oldu, yenidən ölkəyə yiyələndi. Tək ölkənin yox, elə bizim də taleyimizə sahib çıxdı. …Adamın ən dəhşətli halı özünü sınmış, alçaldılmış, çarəsiz duyduğu halıdı…”
Elə onda da müəllif sakitcə çıxıb gedir. Uzaqlara gedir. Onun gedişini bir qaçışa bənzədirəm. Təsadüfə bax, bir alman filmi var, adı “QULAQdan qaçış”dır. Düşərgədən qaçmaq istəyən bir alman əsirinə yardım edən həmvətəni ona deyir: “Tənhalıqda səsi itirmək qorxusu var. Öz-özünlə danış, lazım gəlsə, ağaclarla danış”. Oxumağa davam et
Vahid Qazi “Çöl Qala” (İlk dəfə “Azərbaycan” jurnalında “CHOLQALA 1992” adı ilə nəşr olunub – 2014, N8) povestində yeni bir sevgi çeşidindən bəhs edir. Bizə çox köhnədən, Füzulinin “Leyli və Məcnun”undan tanış olan qədimdən qədim və müasir zamanımızda qəflətən başımızın üstünü alan “onlayn”, “virtual” ünsiyyət formatındakı tanışlıqlarda zühur edən sevginin yeni şəklindən… Oxumağa davam et
1937.az saytından Rövşən Danyeri Ramil Qafarovun “Eybəcər “qazaxşina” və şəhər nəsri ” yazısına münasibət soruşanda məqalənin üzdən yazıldığını deyib əvvəl boyun qaçırdım. Belə hesab elədim ki, müəllif mövzuya ya ötəri toxunub, ya da bəhs elədiyi dövrün ədəbiyyatını sən deyən elə də çox oxumayıb, sadəcə ucundan-qulağından eşidib. Həm də ədəbiyyatda region söhbəti elədiyini görəndə yazmağa qəti həvəsim qalmadı. İndiki zənanədə, xüsusilə, gənclərin feodal təfəkkürlü söhbətləri məni sıxır.
Amma dünən öz əvvəlki yazısına izahatını oxuyanda, yəni fikirlərinə bir növ “düzəliş” edib aydınlaşdıranda, dedim, indi qoy mən də yazım, Rövşən bəy inciməsin.
Müəllifin toxunduğu mövzu həqiqətən aktualdısa, şübhəsiz, dartışıla bilər. Bunu ədəbiyyat adamları eləsə daha yaxşıdı. Mən sadəcə, ədəbiyyat sevənəm, bilicisi deyiləm. Amma bir-iki nüası deyim. Əvvələ onu deyim ki, Ramil Qafarov sovetə qədər (sərhəd kimi 1937-ci ili düz seçib) və sonrakı ədəbi dövrü uğurlu analiz edib. Bu barədə maraqlı yazılar hələ sovetin son illərində Moskvada nəşr olunan “Literaturnaya qazeta”da dərc edilirdi, o vaxtın bəzi televiziya proqramlarında müzakirə olunurdu. Ramil bəy də yaxşı yazıb, sözüm yox.
Mən də istərdim, bizim Soljenitsın çaplı demirəm, heç olmasa Aytmatov qədər tanınan yazıçımız olaydı, sovet dağılanda ədəbiyyatımızın sandığını açıb tökəydik. Olmadı! Səbəblərindən birinə bu yaxınlarda dərc olunan “Azərbaycan dilində yazılan əsəri dünya ədəbiyyat “bazarına” çıxara bilməzsən” adlı müsahibəmdə toxunmuşam – ya dünya dillərində yazan yazıçın olmalıdı, ya da güclü tərcümə məktəbin.
“Nəsr şəhər hadisəsidir” fikri bizə təzə görünə bilər, amma Avropada, Rusiyada 50-100 il qabaq dartışılıb bitib. Uğurlu şəhər ədəbiyyatı aqrar mühitdə yarana bilməz. Bizsə sovetin total sənayeləşməsi siyasətinə görə müəyyən vaxt kəsimində urbanizasiya dövrü yaşadıq. Çox ağrılıdır ki, müstəqillik illəri özünün bütün geniş imkanlarına rəğmən bizi “şəhərli” etmədi.
Ramil bəy az qala Qazax doğumlu yazıçıları ədəbiyyat mafiyası yaratmaqda, Qarabağ yazıçılarını isə “peyin qoxulu əsərlərdə bulaq üstə kabab mənzərələrindən” başqa ortaya bir şey qoya bilməməkdə suçlayıb. Tək sovet yox, ondan əvvəl və sonrakı dövrdə Qazax və Qarabağ yazıçılarının yazdıqlarını siyahıdan çıxarsın, sonra ədəbiyyatımızın mənzərəsinə baxsın. Çoxmu zəngin görünəcək?
Rişxənd elədiyi Qarabağ yazıçıları tək kolxozdan yazmayıb, axı! Əlfi Qasımovun “Qağayı fəryadı”, Bayram Bayramovun sonra ekranlaşdırılan “Bəlalı sevgi”, Sabir Əhmədovun “Qanköçürmə stansiyası”, Aqil Abbasın 30 il əvvəl yazdığı “Qapqara uzun saçlar”, hələ yadıma düşməyən nə qədər ayrı əsərə necə kolxoz yaradıcılığı demək olar? Bəs şəhər nəsri necə olur? Başqa yerlərdə doğulmuş yazıçıların əsərlərini də qeyd edərdim, amma mən də ədəbiyyat coğrafiyamızı geniş əhatələmirəm, onun cızdığı ərazilərdən yazıram.
Şəhərli ədəbiyyata aid elədiyi uğurlu nümunələrlə razılaşıb yaşlı nəsildən İbrahimbəyov qardaşlarını, gənclərdən İlqar Fəhmini də (bu darmacalda yadıma düşməyən başqaları da var) əlavə edərdim.
Nəhayət, gəlirəm bu yazını yazmamın əsl səbəbi üstünə. Müəllif məqaləsini bu sözlərlə bitirir: “Qəti şəkildə demək olar ki, kolxoz yaradıcılığının məhsulu olan kənd nəsri müasir oxucu üçün bitmişdir. Şərif Ağayar, Vahid Qazi kitablarının satılmamasının günahını naşirlərdə görməsin. Əldə olan oxucu hazırlıqlı, seçim edə bilən gənclikdir. O daha kənd nostalgiyası ilə yaşamır”.
Anlamadım, kitabımın satılmaması ilə bağlı gileyimi kimdən eşidib, yaxud harda oxuyub? Mənim belə bir qayğımmı olub? Nə qədər dürüst münasibətdi?
Yazının əvvəlində qeyd eləmişdim ki, Ramil Qafarov oxumadığı ədəbiyyat haqda yazı yazıb. Ola bilər, yanılıram, bəlkə də o, çox kitab oxuyub, amma qəti əminəm ki, mənim heç bir kitabımdan xəbəri yoxdu. Əgər doğrudan da “Çamayra. Kuba dəftəri” kitabımı oxusaydı, bilərdi ki, o, kolxoz yox, olsa-olsa, siqar qoxuyur. Hər halda Kuba “kolxoz”larında tütün əkirlər.
Bəlkə “Yaddaş ləpirləri. Demokratiya yazıları” kitabını nəzərdə tutur? Kolxoz yaradıcılığında demokratiya olmur, kolxozun demokratik əsaslarla yaranması iddia olunsa da.
Yoxsa Ağdam haqda xatirələrimdən bəhs edən “Ruhlar şəhəri”ni kolxoz yaradıcılığı hesab edir? Tam məsuliyyətuylə yazıram, 30 il əvvəlki dönəmindən bəhs etdiyim Ağdam şəhəri bərbad təhsil sisteminin şikəst elədiyi Ramil Qafarov zəmanəsi gəncliyinin böyük əksəriyyətindən 30 kərə müasir və şəhərsimalı idi.
Ədəbi tənqid yazıçıları, onların yazdıqlarını aşağılamaq sənəti deyil, üfüqdə ədəbiyyatın inkişaf yollarını göstərən elmdi. Tənqidçi yazıçıdan bir baş yuxarı olanda yazdığı ilə bu elmə xidmət etmiş olur. Fikrimcə, bugünkü ədəbi-mətbu tozanaqdan (sadə məsələni qəsdən qıcıq doğuran mövzuya çevirib, bir az söyüş, bir az təhqir qatqısıyla maraqlı şəklə salmaq ənənəsi) bir qədər aralana bilsə və toxunduğu mövzunu dərin öyrənib analiz eləsə, Ramil Qafarov uğurlu tənqidi məqalələr yazacaq.
Nə isə, ədəbiyyat söhbəti bütün hallarında maraqlıdır, istər kənd, istər şəhər ədəbiyyatından danış. Təki oxuyan olsun! Vicdanlı, savadlı tənqid olsun! Ən əsası, ƏDƏBİYYAT olsun!
Vahid Qazi
1937.az
Kitabın son səhifəsini çevirir, örtüb-bağlayırsan və bütün ağrılar bundan sonra başlayır.
Əsər (kitab) var ki, bu dünyada hiss, duyğu adına nə varsa elə təhkiyə boyu sənə dadızdırmaq istəyir, axırıncı səhifənin son cümləsində sanki belə bir P.S. də qoyur ki, get işinlə-gücünlə məşğul ol.
Amma eləsi də var ki, səni işindən-gücündən edir, düşündürür, əhvalını dəyişir, səni gedə bilmədiyin yerlərə göndərir.
Vahid Qazinin “Ruhlar şəhəri” məhz bu qəbildəndir.
Burada o qədər ağrı-acı, o qədər məşəqqət var ki, ona “kitab” deməyə adamın dili gəlmir, bunu yazan, danışan yaxından tanıdığımız, qələminə, istedadına güvəndiyimiz Vahid Qazi yox, zirzəmidəki heyva ətrinə qurban gedən, Yusif üzlü kitablarla böyüyən, hələ də o yaşda qalan Vahiddir. Oxumağa davam et
Vahid Qazinin bloqu 