Facebook səhifəmdə başqa heç yanda dərc olunmayan xeyli uşaqlıq, gənclik xatirələrim var. Bu xatirələri neçə ildir yazdığım statuslarla, fotolarla bölüşmüşəm. Xatirə yazıları sosial şəbəkədə ən çox diqqət çəkən paylaşımlarındandır. İtib batmasın deyə onları bir yerə yığdım, yüngül əl gəzdirdim, ayrıca fayllarda saxladım. Bu gün bir hissəsini bloqumda dərc etməyə qərar verdim. “Facebookda qalan yaddaş ləpirlərim” adlı xatirələr toplusunun I hissəsinə 2013-2017-ci illərdə yazdıqlarım daxildir.
Bəzən elə bilirsən göy üzünü quşlara sən bağışlamısan. Çiçəklər də gün işığını sənə görə tanıyıb. Adamların üzündəki təbəssüm də səndən qopandır. Körpələr qığıltısını, uşaqlar gülüşünü səndən alıblar. Aşiqlərə də görüş yerini sən nişan vermisən.
Ruhlar şəhəri.
Müəllifdən
Hələ çoxdan qərara gəlmişdim ki, “Ruhlar şəhəri”ni bir də nəşr etdirəsi olsam, onu kitabın ilk iki nəşrindən sonra Ağdama həsr etdiyim yazılarla, gündəliyimdə qaraladığım; bəzilərini Facebook səhifəmdə paylaşdığım, bəzilərini jurnalistlərlə söhbətlərdə danışdığım xatirələrlə, kitab haqqında yazılan məqalə, resenziya, məktub, mesaj, şeir, hətta SMS-lərdən seçmələrlə birlikdə nəşr etdirəcəm.
Ur boken “Själarnas stad” av Vahid Qazi
Jag gick till skolan hemifrån, alltså från Ali Ibrahimovs gata och svängde till Leningatan. Lenin ni vet, grundaren av världsproletariatet, och Ali Ibrahimov, han var en kommunist från samma ort där jag föddes. Jag gick på vänster sidan av gatan och när jag passerade polisstationen och sedan Mirgasymovvägen som brukade vara tyst hörde jag live musik som spelades i den envåningsbyggnaden till vänster. Den byggnaden var pionjärers hus och det var musikgruppen ”Karabachs näktergalar” som tränade. Gud vet om var någonstans i det väldiga Sovjetlandet skulle de uppträda med sin konsert. Efter det storslagna uppträdandet på konserten i Moskva där självaste Brezjnev var med i publiken, ökade antalet barn som sökte till denna musikskola avsevärt. Vissa var duktiga på att sjunga, vissa spelade musikinstrument, och andra dansade…
Youtube-da yayımlanan “Səsli ədəbiyyat” kanalı “Ruhlar şəhəri”ni audio yazıya alıb. Artıq kitabı əldə edə bilməyənlər, oxumağa vaxtı və imkanı olmayanlar onu audio şəklində dinləyə biləcəklər. Ağdamla bağlı xatirələrimi İlahə Sadıqova səsləndirir. Buyurun dinləyin! Oxumağa davam et
“Saray” (hakimiyyət) – “Çöl” (xalq) – “Hasar” (vicdan) üçbucağı. Günümüzün bəlkə də ən sərrast yazarı Aydın Canıyev mənim “Əraf” adlı hekayəmə məhz belə həndəsi fiqur rakursundan baxıb – maraqlı bir yazı yazıb. Aydın bu dəfə də sərrast baxıb, aydın görüb. Diktaturalarda insanların coğrafi arenası bu üçbucaqla məhdudlaşır. İnsanlar “Saray”la (hakimiyyət) “Çöl” (xalq) arasına çəkilən “Hasar” (vicdan) sərhəddində girinc qalır – imtahan olunur. Azadlıqların boğulmadığı açıq cəmiyyətlərdə isə belə sərhəd yoxdur. Orada hakimiyyətlə xalq iç-içə, qovuşuqda yaşadığından vətəndaş seçim sınağına çəkilmir – Ərafa gətirilmir.
Əslində, ayrı yazı yazacaqdım – evə o niyyətlə qayıtmışdım. İş yerimdə – “fb-də köşə yazarı” sütunumda “Vinetka” rubrikasında Zakir Məmməddən, İlqar Türkoğludan, Nazir Əhmədlidən və… Məmməd Əmin Rəsulzadədən bəhs edəcəkdim. Amma Vahid Qazinin hekayəsindən yazmalı oldum. Yazı MƏTN yazdırdı, daha doğrusu. Oxumağa davam et
1937.az saytından Rövşən Danyeri Ramil Qafarovun “Eybəcər “qazaxşina” və şəhər nəsri ” yazısına münasibət soruşanda məqalənin üzdən yazıldığını deyib əvvəl boyun qaçırdım. Belə hesab elədim ki, müəllif mövzuya ya ötəri toxunub, ya da bəhs elədiyi dövrün ədəbiyyatını sən deyən elə də çox oxumayıb, sadəcə ucundan-qulağından eşidib. Həm də ədəbiyyatda region söhbəti elədiyini görəndə yazmağa qəti həvəsim qalmadı. İndiki zənanədə, xüsusilə, gənclərin feodal təfəkkürlü söhbətləri məni sıxır.
Amma dünən öz əvvəlki yazısına izahatını oxuyanda, yəni fikirlərinə bir növ “düzəliş” edib aydınlaşdıranda, dedim, indi qoy mən də yazım, Rövşən bəy inciməsin.
Müəllifin toxunduğu mövzu həqiqətən aktualdısa, şübhəsiz, dartışıla bilər. Bunu ədəbiyyat adamları eləsə daha yaxşıdı. Mən sadəcə, ədəbiyyat sevənəm, bilicisi deyiləm. Amma bir-iki nüası deyim. Əvvələ onu deyim ki, Ramil Qafarov sovetə qədər (sərhəd kimi 1937-ci ili düz seçib) və sonrakı ədəbi dövrü uğurlu analiz edib. Bu barədə maraqlı yazılar hələ sovetin son illərində Moskvada nəşr olunan “Literaturnaya qazeta”da dərc edilirdi, o vaxtın bəzi televiziya proqramlarında müzakirə olunurdu. Ramil bəy də yaxşı yazıb, sözüm yox.
Mən də istərdim, bizim Soljenitsın çaplı demirəm, heç olmasa Aytmatov qədər tanınan yazıçımız olaydı, sovet dağılanda ədəbiyyatımızın sandığını açıb tökəydik. Olmadı! Səbəblərindən birinə bu yaxınlarda dərc olunan “Azərbaycan dilində yazılan əsəri dünya ədəbiyyat “bazarına” çıxara bilməzsən” adlı müsahibəmdə toxunmuşam – ya dünya dillərində yazan yazıçın olmalıdı, ya da güclü tərcümə məktəbin.
“Nəsr şəhər hadisəsidir” fikri bizə təzə görünə bilər, amma Avropada, Rusiyada 50-100 il qabaq dartışılıb bitib. Uğurlu şəhər ədəbiyyatı aqrar mühitdə yarana bilməz. Bizsə sovetin total sənayeləşməsi siyasətinə görə müəyyən vaxt kəsimində urbanizasiya dövrü yaşadıq. Çox ağrılıdır ki, müstəqillik illəri özünün bütün geniş imkanlarına rəğmən bizi “şəhərli” etmədi.
Ramil bəy az qala Qazax doğumlu yazıçıları ədəbiyyat mafiyası yaratmaqda, Qarabağ yazıçılarını isə “peyin qoxulu əsərlərdə bulaq üstə kabab mənzərələrindən” başqa ortaya bir şey qoya bilməməkdə suçlayıb. Tək sovet yox, ondan əvvəl və sonrakı dövrdə Qazax və Qarabağ yazıçılarının yazdıqlarını siyahıdan çıxarsın, sonra ədəbiyyatımızın mənzərəsinə baxsın. Çoxmu zəngin görünəcək?
Rişxənd elədiyi Qarabağ yazıçıları tək kolxozdan yazmayıb, axı! Əlfi Qasımovun “Qağayı fəryadı”, Bayram Bayramovun sonra ekranlaşdırılan “Bəlalı sevgi”, Sabir Əhmədovun “Qanköçürmə stansiyası”, Aqil Abbasın 30 il əvvəl yazdığı “Qapqara uzun saçlar”, hələ yadıma düşməyən nə qədər ayrı əsərə necə kolxoz yaradıcılığı demək olar? Bəs şəhər nəsri necə olur? Başqa yerlərdə doğulmuş yazıçıların əsərlərini də qeyd edərdim, amma mən də ədəbiyyat coğrafiyamızı geniş əhatələmirəm, onun cızdığı ərazilərdən yazıram.
Şəhərli ədəbiyyata aid elədiyi uğurlu nümunələrlə razılaşıb yaşlı nəsildən İbrahimbəyov qardaşlarını, gənclərdən İlqar Fəhmini də (bu darmacalda yadıma düşməyən başqaları da var) əlavə edərdim.
Nəhayət, gəlirəm bu yazını yazmamın əsl səbəbi üstünə. Müəllif məqaləsini bu sözlərlə bitirir: “Qəti şəkildə demək olar ki, kolxoz yaradıcılığının məhsulu olan kənd nəsri müasir oxucu üçün bitmişdir. Şərif Ağayar, Vahid Qazi kitablarının satılmamasının günahını naşirlərdə görməsin. Əldə olan oxucu hazırlıqlı, seçim edə bilən gənclikdir. O daha kənd nostalgiyası ilə yaşamır”.
Anlamadım, kitabımın satılmaması ilə bağlı gileyimi kimdən eşidib, yaxud harda oxuyub? Mənim belə bir qayğımmı olub? Nə qədər dürüst münasibətdi?
Yazının əvvəlində qeyd eləmişdim ki, Ramil Qafarov oxumadığı ədəbiyyat haqda yazı yazıb. Ola bilər, yanılıram, bəlkə də o, çox kitab oxuyub, amma qəti əminəm ki, mənim heç bir kitabımdan xəbəri yoxdu. Əgər doğrudan da “Çamayra. Kuba dəftəri” kitabımı oxusaydı, bilərdi ki, o, kolxoz yox, olsa-olsa, siqar qoxuyur. Hər halda Kuba “kolxoz”larında tütün əkirlər.
Bəlkə “Yaddaş ləpirləri. Demokratiya yazıları” kitabını nəzərdə tutur? Kolxoz yaradıcılığında demokratiya olmur, kolxozun demokratik əsaslarla yaranması iddia olunsa da.
Yoxsa Ağdam haqda xatirələrimdən bəhs edən “Ruhlar şəhəri”ni kolxoz yaradıcılığı hesab edir? Tam məsuliyyətuylə yazıram, 30 il əvvəlki dönəmindən bəhs etdiyim Ağdam şəhəri bərbad təhsil sisteminin şikəst elədiyi Ramil Qafarov zəmanəsi gəncliyinin böyük əksəriyyətindən 30 kərə müasir və şəhərsimalı idi.
Ədəbi tənqid yazıçıları, onların yazdıqlarını aşağılamaq sənəti deyil, üfüqdə ədəbiyyatın inkişaf yollarını göstərən elmdi. Tənqidçi yazıçıdan bir baş yuxarı olanda yazdığı ilə bu elmə xidmət etmiş olur. Fikrimcə, bugünkü ədəbi-mətbu tozanaqdan (sadə məsələni qəsdən qıcıq doğuran mövzuya çevirib, bir az söyüş, bir az təhqir qatqısıyla maraqlı şəklə salmaq ənənəsi) bir qədər aralana bilsə və toxunduğu mövzunu dərin öyrənib analiz eləsə, Ramil Qafarov uğurlu tənqidi məqalələr yazacaq.
Nə isə, ədəbiyyat söhbəti bütün hallarında maraqlıdır, istər kənd, istər şəhər ədəbiyyatından danış. Təki oxuyan olsun! Vicdanlı, savadlı tənqid olsun! Ən əsası, ƏDƏBİYYAT olsun!
Vahid Qazi
1937.az
Когда он поудобнее устроился на Стене был уже полдень. Всё вокруг было видно, как на ладони. В бескрайнем зеленом Саду росли деревья и цветы, резвились животные со всех уголков земли. Его взгляд моментально засек арктического медведя вдалеке, бегущую по центру антилопу из саванны и одинокий баобаб, индийского слона в раскинувшихся справа «джунглях» и амазонского попугая, тараторящего слева. Фонтаны были полноводны, как артезианские источники.
Гигантский, красочный Дворец на другом конце Сада напоминал Таджмахал, был даже еще больше. К Дворцу вели три дороги, начинавшиеся с трех разных сторон. Каждая дорога была усеяна многочисленными Дверьми. По сути, их даже нельзя было назвать дверьми, так как от них виднелись лишь рамы. Эти рамы напоминали детекторы безопасности в аэропортах, официальных зданиях. Но здесь никого не проверяли.
Одна из дорог начиналась с того места Стены, где стоял он – с будки похожей на пограничный контрольно-пропускной пункт. Двери на этой дороге, как и на двух других, постепенно уменьшались. Первая Дверь возле Стены была в средний человеческий рост, но для того, чтобы пройти через остальные, нужно было согнуться. А последняя Дверь у самого Дворца была очень маленькой, еле-еле просматривалась издали.
Входа и выхода из Сада не имелось, чтобы пройти внутрь необходимо было влезть на Стену. Здесь были ступеньки для спуска в Сад, но Снаружи не было даже лестницы. Высокая и широкая, как Великая Китайская Стена, Стена напоминала древние крепости. Служители Сада бросали верёвочную лестницу приглашенным, чтобы те могли вскарабкаться наверх.
Снаружи Стены всегда толпились люди. И сейчас мужчины в галстуках, женщины в официальных нарядах жадно ждали момента, чтобы вскарабкаться наверх. Однако были приглашены лишь единицы, оставшиеся же покорно ждали у Стены долгие годы, надеясь, что однажды им улыбнется судьба. Они были лишь наслышаны о той стороне Стены. Их представления о Саде были крайне бедны. А о Дворце они, можно сказать, ничего не знали. Знали только то, что счастье по ту сторону Стены. Что все прелести мира собраны по ту сторону Стены, а Снаружи ничего не осталось.
Миловидные служители встречали с улыбкой на Стене взобравшихся по веревочной лестнице и приглашали их в особо отведенный для этого зал ожидания. Гости здесь по очереди ждали пропуска в Сад. Oxumağa davam et
Protestant kilsəsi. Burserid, İsveç.
Uşaqları ötən bazar onu əməlli-başlı sınağa çəkmişdilər. “Sənin musiqi duyumunu yoxlayacağıq. Çaldıqlarımıza qulaq asıb düşüncələrini yazacaqsan!” – demişdilər. Pianoda çaldıqlarını bir-bir dinləyib təəssüratını yazmalıydı. Oxumağa davam et
İnqrid Berqman
Ötən bazar yuxudan piano səsinə ayıldım. Qızımın imtahan sonrası başladığı yeni əsəri elə ilk notlarındanca tanımışdım. Əvvəl-əvvəl bu çalğını haçan eşitdiyimi xatırlaya bilməsəm də, məhrəm bir musiqi olmasına şübhə yox idi. Uzun illərdən sonra çox əziz adamla qəfil rastlaşmışam kimi sevincək olmuşdum.
Çalğını kəsməsin deyə, o biri otağa girmədən, elə qapının azca aralı yerindəncə qulaq kəsilmişdim. O səhər qızım çox doğma bir xatirəmə işıq saldı… Oxumağa davam et
Vahid Qazinin bloqu 